محبوبه علی پور:   امروزه حلقه‌های مفقوده بسیاری برای اتصال سه محور اساسی اشتغالزایی، هویت سازی و ارزآوری در عرصه صنایع دستی کشور وجود دارد. به طوری که هم اینک جدی‌ترین چالش این حوزه را می‌توان فروش و صادرات دانست.

سهم ۸ درصدی از بازار۳۰۰ میلیارد دلاری

بنابر داده‌های موجود، درآمد حاصل از بازار جهانی صنایع دستی به بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار می‌رسد که سهم کشورما از این بازار حدود هشت درصد برآورد می‌شود. براستی آیا این میزان را می‌توان شایسته قامت و غیرت فعالان این حوزه دانست؟

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور در این باره می‌گوید:مطابق شواهد تاریخی و فرهنگی از گذشته‌های دور صنایع دستی ما همواره از فعالیت‌های صادرات محور بوده است،به طوری که در دورانی که کشور از ثبات نسبی برخوردار بوده و مبادلات بین‌المللی آن توسعه پیدا کرده، یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در این برهه‌ها نقش بازی کرده صادرات صنایع دستی و هنرهای سنتی بوده است.

دکتر بهمن نامور مطلق، می‌افزاید: در سال‌های گذشته از یک سو به دلیل تنش‌های بیرونی و دیپلماتیک و از سوی دیگر به دلیل ناآگاهی برخی تصمیم سازان نسبت به مزیت‌های صنایع دستی که حتی همچنان نیز نسبت به این امر غافل هستند حوزه صنایع دستی کشور با تمام ظرفیت‌های خود با افت در تولید و سپس در تجارت و صادرات مواجه شده است. چنان که بسیاری از کارگاه‌های صنایع دستی ما تعطیل شد و میزان صادرات این حوزه به طور چشمگیری کاهش یافت.به این ترتیب میزان صادرات صنایع دستی در دولت دهم به ۱۰۰ میلیون دلار رسید.

وی همچنین خاطرنشان می‌کند:با اندک گشایش‌هایی در سال‌های اخیر صادرات صنایع دستی دو نیم برابر رشد داشته، چنان که این میزان به بیش از۲۵۰ میلیون دلار رسیده است. گرچه ما شاهد این رشد بوده‌ایم اما با توجه به توانمندی‌ها وقابلیت‌های این عرصه هنوز هم با وضعیت مطلوب فاصله داریم. چنان که بنابر سیاستگذاری‌ها تا پایان برنامه ششم باید این رقم به یک میلیارددلار برسد که تحقق این امر مستلزم سرمایه‌گذاری‌های جدی است؛ چراکه در حال حاضر ۱۰ درصد تولیدات صنایع دستی وهنرهای سنتی ما صادر می‌شود. بنابراین برای رونق در این حوزه به دنبال استاندارد سازی صنایع دستی هستیم .

سید عباس شیردلی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صنفی صنایع دستی اصفهان نیز گرچه به آینده این حوزه امیدوار است، تأکید می‌کند: برجام نتوانسته اثر چندانی بر بازار صنایع دستی داشته باشد؛ چرا که همچنان درسیستم بانکی برای انتقال ارز با مشکل مواجه هستیم. همچنین بنا بر تنش هایی که وجود داشته بازارهایی را از دست دادیم و زمانی ما می‌توانیم درمقوله صادرات صنایع دستی موفق باشیم که مسائل دیپلماتیک ما حل شده باشد.

بی‌توجهی به پیشینه تاریخی و فرهنگی تولیدات

بنابر بررسی‌ها ازدلایل ناکامی درصادرات صنایع دستی بی توجهی به پیشینه فرهنگی و تاریخی تولیدات بومی ماست. چنان که درحال حاضر بیش از ۵۰۰۰ فعال این حوزه در استان کردستان در زمینه تولید تخته نرد وشطرنج فعالیت دارند، بدون آنکه بازاری برای عرضه محصول خود داشته باشند.

سید عباس شیردلی، فعال با سابقه صنایع دستی با اشاره به چالش‌های صادرات دراین حوزه می‌گوید:به طورکلی وضعیت تولید صنایع دستی دراغلب رشته‌های این حوزه مشکلی ندارد، اما به لحاظ صادرات با چالش مواجه هستیم؛ زیرا به دنبال اجرای تحریم‌ها درسال‌های گذشته بسیاری از عواملی که در صادرات مطلوب نقش آفرین هست را از دست دادیم و صدماتی به این حوزه وارد شد. چراکه چندین سال از بازار دور ماندیم و بازار هدف را نمی‌شناسیم. بنابراین برای تقویت این حوزه در قالب طرح جامعی صادرکنندگان می‌توانند به تولیدکنندگان خط مشی بدهند؛ چرا که در حال حاضر بسیاری از تولیدات ما همان تولیدات قدیمی است که در آن توجهی به ذائقه مشتریان و بازارجهانی نشده است.

وی درادامه تأکید می‌کند: ازچالش‌های قوانین در این عرصه وجود بروکراسی گسترده در گمرکات کشور است.به طوری که درکشور ما درقالب صنایع دستی تخته نرد و شطرنج تولید می‌شود و به طور خاص برخی از مناطق کشور قطب این صنعت به شمار می‌آیند، اما در گمرکات از صادرات این آثار ممانعت می‌شود.

نگاه به بازار جهانی با تکیه بر حمایت‌های داخلی

بنابر آمار موجود چین با بیش از ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار یکه تاز بازار تجارت صنایع دستی درجهان می‌باشد. چنان که توانسته بازار داخلی کشور ما را نیز تصاحب کند.

پورصالحی، مدیر فروش یکی از شرکت‌های صادرات صنایع چوبی دراین باره می‌گوید: وضعیت حضور صنایع دستی کشور را باید در رشته‌های متعدد مجزا بررسی و تحلیل کرد. چنان که دربرخی رشته‌ها همانند صنایع دستی چوبی ما همچنان با افت تولید مواجه هستیم. مسئله دیگر آن که بررسی این حوزه بدون نگاه به بازار داخلی ومشتریان وطنی ناقص است. زمانی ما می‌توانیم به بازار جهانی چشم داشته باشیم که بازار داخلی هنر وطنی را بپذیرد و فضا را برای ادامه فعالیت‌های هنرمندان فراهم کند. درحالی که امروزه به دلیل تورم؛ هزینه تولید صنایع دستی همواره رشد داشته وبه طبع آثار هنرمندان نیز گران‌تر عرضه می‌شود. از این رو مردم اقبالی برای خرید صنایع دستی وطنی نشان نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند از صنایع دستی چینی که در واقع ماشینی بوده و ارزان‌تر است، استفاده کنند. بنابراین تولیدکننده ما فضایی برای عرض اندام و رقابت با بازار تجاری چین در کشورخود ندارد که دلگرم تولید شده وبه بازار جهانی بیندیشد.

دکتر نامورمطلق نیز دراین باره خاطر نشان می‌کند: درسال‌های اخیر بنابر آماررسمی میزان واردات صنایع دستی به نصف کاهش یافته است.به طوری که پیش از این ما وارداتی حدود ۲۰ میلیون دلار داشتیم که حال به کمتراز ۱۰ میلیون دلار رسیده است. البته در این زمینه دو مسئله حائز اهمیت است؛ نخست وضعیت قاچاق این محصولات است، در این زمینه نیز هفته گذشته نشستی با رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا داشتیم تا محدودیت‌ها را افزایش دهیم. همچنین گاه با کالاهای شبه قاچاق مواجه هستیم؛ زیرا در حالی که این آثار تولید داخل است، اما بنابر دلایلی به عنوان کالای وارداتی عرضه می‌شود.

وی می‌افزاید: به منظور تسهیل و تقویت جایگاه صنایع دستی و فعالان این حوزه ازجوانب متعدد طرح جامع حمایت از این عرصه هفته جاری درمجلس شورای اسلامی به بحث و بررسی گذاشته می‌شود که تصویب آن می‌تواند سرنوشت صنایع دستی را تحت تأثیر قرارداده و گام مؤثری برای این حوزه محسوب شود.چراکه با تصویب آن دستگاه‌ها و نهادها بسیج می‌شوند که به تقویت این حوزه اقدام کنند که این امر بر گسترش بازارهای بین‌المللی نیز اثرگذارخواهد بود.

ضرورت توجه به مدیریتی واحد

شیردلی، فعال صنایع دستی با تأکید براین که باید چالش‌های این حوزه زیر بنایی و اساسی حل شود می‌افزاید: مدیریت صنایع دستی درکشور ما برعهده چند وزارتخانه و نهاد است به طوری که در زمینه تولید، معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی متولی محسوب می‌شود. در حالی که برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و برخی تولیدات این حوزه بر عهده وزارت ارشاد اسلامی و سازمان ارتباطات اسلامی است. از این رو حتی در برگزاری نمایشگاه‌هایی که در استان‌ها برگزار می‌شود، هیچ گونه تعاملی بین دستگاه‌ها وجود ندارد و برنامه‌های موازی انجام می‌شود.